Λίγο πριν από την εμφάνισή της στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης, η τραγουδίστρια μιλάει για τη σημασία της πρόσκλησης
Υπάρχει κάτι που μπορεί να σε ξαφνιάσει παρατηρώντας την Ελευθερία Αρβανιτάκη, ειδικά αν έχεις στον νου σου την εικόνα της αγέρωχης ντίβας επάνω στη σκηνή. Πρόκειται για την οικειότητα που αποπνέουν οι κινήσεις της, τουλάχιστον όταν βρίσκεται σε περιβάλλον στο οποίο αισθάνεται μια κάποια άνεση. Αγγίζει τους συνεργάτες της, αγκαλιάζει τους θαυμαστές της, τη θυμάμαι ακόμη και με απλωμένα τα πόδια της επάνω σε εκείνα της Τάνιας Τσανακλίδου στο καμαρίνι που μοιράζονταν πριν από μερικά χρόνια. Είχα εκπλαγεί τότε με την εικόνα, όπως εξεπλάγην και τώρα, όταν μου είπε πως «δεν έχω καλύτερο από το να βλέπω στο κοινό ζευγάρια να φιλιούνται την ώρα που
τραγουδάω». Από μια γυναίκα που στις φλέβες της κυλάει ικαριώτικο αίμα πρέπει, βεβαίως, κανείς να περιμένει τα πάντα.
Το ερχόμενο Σάββατο 1η Φεβρουαρίου δύσκολα μάλλον θα δει ζευγάρια να φιλιούνται ανάμεσα στους θεατές που θα την παρακολουθούν και αν το καταφέρει μαγκιά της. Οχι, δεν θα βρίσκεται στο Διογένης Studio, στο επιτυχημένο πρόγραμμα που μοιράζεται με την Αλκηστη Πρωτοψάλτη, αλλά σχεδόν 8.000 χιλιόμετρα μακριά, στη Νέα Υόρκη. Το διάσημο μουσικό θέατρο Carnegie Hall την προσκάλεσε για μία και μοναδική εμφάνιση, στην κεντρική σκηνή του, που ονομάζεται Stern Auditorium / Perelman Stage και είναι χωρητικότητας 2.804 ατόμων. Στη συναυλία αυτή η διεθνής ethnic ερμηνεύτρια θα παρουσιάσει τους πιο γνωστούς και επιτυχημένους σταθμούς από το ρεπερτόριό της, καθώς και τραγούδια που αγαπάει πολύ, αλλά τα ερμήνευσαν πρώτοι συνάδελφοί της, ενώ παράλληλα θα τιμήσει και την ελληνική μουσική παράδοση, κυρίως το ρεμπέτικο.
Από τον Φίλιπ Γκλας ως τον Πάπα
Θα τη συνοδεύει ο αρμενικής καταγωγής σολίστας και συνθέτης Αρα Ντινκτζιάν - τους συνδέει μακροχρόνια φιλία, της έχει γράψει και τραγούδια για το άλμπουμ «Τα κορμιά και τα μαχαίρια». Ισως επιφυλάσσει στους ακροατές της εκεί και κάποια έκπληξη - τα μουσικά γούστα της «μαθήτριας» της Μαρίκας Νίνου και της Τζένης Βάνου περιλαμβάνουν από την Ουμ Καλθούμ και την Μπάρμπρα Στρέιζαντ μέχρι την Τζάνις Τζόπλιν και την Αμάλια Ροντρίγκεζ. Θα μπορούσε, λοιπόν, να πει και κάποιο τραγούδι μίας εξ αυτών. Αξίζει να αναφέρουμε ότι σε αυτή τη φημισμένη κεντρική σκηνή του Carnegie Hall τρεις Ελληνίδες έχουν εμφανιστεί ως σήμερα: η Σοφία Βέμπο, η Νάνα Μούσχουρη και η Μαρία Κάλλας.
Η ίδια δηλώνει ότι ξαφνιάστηκε όταν σήκωσε το ακουστικό του τηλεφώνου και συνειδητοποίησε πόσο σημαντική ήταν η πρόταση που της γινόταν, όμως η πορεία της εκτός Ελλάδας τα τελευταία 15 χρόνια δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για απορίες. Ολα άρχισαν από ένα εξώφυλλο στο βρετανικό περιοδικό «Folk Roots» το 1997. Το συγκεκριμένο cover story έφερε την πρόταση να συμμετάσχει σε διάφορες διοργανώσεις των φεστιβάλ WOMAD, με πρώτη αυτή του 1998, στην κεντρική σκηνή του Φεστιβάλ στο Ρέντινγκ της Αγγλίας. Η συνέχεια δόθηκε στην Πορτογαλία, στην Αθήνα αλλά και στη Λας Πάλμας των Καναρίων Νήσων. «Εκεί πρόσεξα για πρώτη φορά τον κόσμο να σιγοψιθυρίζει κάποια τραγούδια και κατάλαβα πως μάλλον είχε συμβεί κάτι στο εξωτερικό που εγώ δεν είχα συνειδητοποιήσει ως τότε».
Είναι αρκετές οι στιγμές σε αυτή τη διεθνή πορεία που η ίδια ξεχωρίζει: μια συναυλία στην Αρμενία, η οποία ήταν πολύ συγκινητική εμπειρία, δύο sold out εμφανίσεις στην Οπερα του Σίδνεϊ, καλεσμένη του επίσημου προγράμματος του Οργανισμού τον Μάιο του 2009, η συμμετοχή της στο Montreux Jazz Festival στην Ελβετία το 1998.
Το 2007 έδωσε δύο προσωπικές συναυλίες στο Μοντερέι του Μεξικού, στο πλαίσιο του Fórum Universal de las Culturas. Εκεί γνώρισε τη Λόρι Αντερσον. Στο North Sea Jazz Festival το 2011, όπου εμφανίστηκε με την Μπούικα Κόντσα, κατέληξε να πίνει καφέ με τον Χέρμπι Χάνκοκ.
Το 2004 περιόδευσε ανά τον κόσμο με τον Φίλιπ Γκλας. «Η οικογένεια της μουσικής διακρίνεται από ιδιαίτερη απλότητα. Οταν συνεργάστηκα με τον Φίλιπ Γκλας, είδα έναν κανονικό άνθρωπο δίπλα μου, "άρρωστο" με τη μουσική, πολύ ανοιχτό, που μπορούσε να υιοθετήσει μια καλή ιδέα αμέσως, χωρίς συμπλέγματα ή τουπέ. Ημασταν στην Αυστραλία για συναυλία στα γενέθλιά μου πριν από περίπου δέκα χρόνια και με πήγε στο θέατρο, για να δούμε την ομάδα της φίλης του Αριάν Μνουσκίν, και για κινέζικο μετά. Η επαφή με αυτούς τους ανθρώπους, ακόμη και με τα μεγαλύτερα ονόματα, είναι αυτονόητη, αρκεί να μιλάτε την ίδια γλώσσα: τη γλώσσα της μουσικής δηλαδή». Δίνοντας συναυλίες γνώρισε (και συνεργάστηκε με) τη Σεζάρια Εβορα και την Ντούλτσε Πόντες, αλλά και με τον Χαβιέρ Λιμόν, τον βραβευμένο με Γκράμι ισπανό παραγωγό και συνθέτη του δίσκου της «Και τα μάτια κι η καρδιά» ή «Mírame», όπως ονομάστηκε στη διεθνή έκδοσή του. Και για το χατίρι του Πάπα έχει τραγουδήσει, σε συναυλία στο Βατικανό, στο Jubileum della Terra (Ιωβηλαίο της Γης) το 2000.
To καλοκαίρι του '79 στη Σκόπελο
Μοιραία, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, σε όλη αυτή τη διαδρομή έξω από τα ελληνικά σύνορα, εκπροσωπεί τη χώρα μας. «Η Ελλάδα σήμερα σε πολιτιστικό επίπεδο είναι άξια θαυμασμού, ωστόσο η πολιτική της χώρας στο πεδίο αυτό τα τελευταία χρόνια δείχνει πως το κράτος δεν ξέρει πώς να εξάγει πολιτισμό στο εξωτερικό, δεν τον προβάλλει, ίσως να μην τον εκτιμά τελικά κιόλας». Εχει ιδία πείρα. Πριν από έναν χρόνο ενημέρωσε τα υπουργεία Εξωτερικών, Τουρισμού και Πολιτισμού για την τιμητική πρόταση που της έγινε. Το ΥΠΠΟ ήταν το μόνο που δεν πήρε καμία πρωτοβουλία σχετικά με την εκδήλωση. Την κρίση δεν τη βλέπει καθόλου ως ευκαιρία. «Οι καλλιτέχνες δεν έχουν ανάγκη τα κοινωνικά προβλήματα για να δημιουργήσουν. Υλικό μπορεί να βρει κανείς σε κάθε εποχή. Το στοίχημα για κάθε καλλιτέχνη είναι να ξεπερνάει κάθε φορά τον εαυτό του και να αποφεύγει να στηρίζεται στις ευκολίες του. Δυστυχώς, αυτή η περίοδος στην Ελλάδα είναι μια περίοδος κατάθλιψης και η κατάθλιψη σπάνια αποτελεί καλό σύμβουλο για τη δημιουργία».
Οι περισσότεροι θαυμαστές της τη φαντάζονται ως περίπτωση ανθρώπου που γεννήθηκε για να τραγουδά. Εκείνη δεν ήταν τόσο σίγουρη. «Δεν επεδίωξα να γίνω τραγουδίστρια, συνέβη. Στο μυαλό μου είχα άλλα σχέδια. Πλέον ξέρω πως το τραγούδι είναι το μόνο πράγμα που αγαπάω τόσο πολύ να κάνω». Η ζωή της άλλαξε το καλοκαίρι του 1979. Ο Αγγελος Σφακιανάκης, ο Γιάννης Εμμανουηλίδης και ο Στράτος Στρατηγόπουλος, που έμελλε να σχηματίσουν τον πυρήνα της νεορεμπέτικης μπάντας Οπισθοδρομική Κομπανία, την άκουσαν να τραγουδάει για τους φίλους της σε μια ταβέρνα στη Σκόπελο και της πρότειναν να συνεργαστούν. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, τους «ανακάλυψε» ο Διονύσης Σαββόπουλος «and the rest is history», όπως λέμε. «Με τρέλα θα επέστρεφα σε μια μικρή μουσική σκηνή, όπως αυτές που τραγουδούσα στο ξεκίνημά μου, γιατί εκεί υπάρχει πάθος, αφοσίωση και ρίσκο. Είναι από τις πολύ ευτυχισμένες μου περιόδους εκείνη που πέρασα με την Οπισθοδρομική Κομπανία. Δεν αναπαράγαμε απλώς το παρελθόν, το φέρναμε στο σήμερα».
Το αίνιγμα της Ελευθερίας
Της λείπει, άραγε, καθόλου η Ελευθερία εκείνης της εποχής; Ή έχει συνδυάσει τα πρώτα χρόνια με μια ανασφάλεια που ευτυχώς έχει πια ξεφορτωθεί; «Μα δεν ένιωθα ανασφάλεια στην αρχή, γιατί δεν καταλάβαινα τι συνέβαινε. Επίσης, μας αγκάλιασε πολύ γρήγορα ο μάγος Σαββόπουλος και ένα τεράστιο κοινό. Υπήρξε μια εξαιρετικά αισιόδοξη περίοδος εκείνη για την Ελλάδα, τα πράγματα άλλαζαν και νιώθαμε ότι πήγαιναν προς το καλύτερο, υπήρχε συντροφικότητα, παρέες. Δεν θα άλλαζα ούτε μια μέρα από τη διαδρομή μου. Στην αρχή της δεκαετίας του '80 ήταν πολύ πιο δυναμικά τα πράγματα, ανοιγόταν μπροστά μας ένας δρόμος μεγάλος και φωτεινός. Αποδείχτηκε πλάνη αυτό, βέβαια, αν και, ας μην ξεχνάμε τα καλά, εκείνα τα χρόνια βγήκε η παραγκωνισμένη για δεκαετίες παράταξη ξανά μπροστά».
Οποιο μονοπάτι και αν διαλέξει κανείς να πάρει θα συναντήσει ανατροπές και εκπλήξεις, άλλες ευχάριστες και άλλες δυσάρεστες. Ας μείνουμε στις ευχάριστες. Η Ελευθερία Αρβανιτάκη, για παράδειγμα, δεν περίμενε ότι το «Κόκκινο φουστάνι» θα γινόταν τόσο μεγάλη επιτυχία. «Το "Μένω εκτός" το ίδιο, η αποδοχή που είχε το "Παράπονο" από τα "Τραγούδια για τους μήνες" με ξάφνιασε». Υπάρχουν, άραγε, τραγούδια της που την καθόρισαν με πιο προσωπικό τρόπο; «Δύο τραγούδια μού έχουν αλλάξει τη ζωή. Το "Θα σπάσω κούπες" και το "Παράπονο", με διαφορετικό τρόπο το καθένα». Αντε, το «Παράπονο» μπορεί να τη βρήκε σε μια στιγμή απολογισμού και υπαρξιακής αγωνίας, οι «Κούπες» πώς μπορεί να αποδείχθηκαν τόσο σημαδιακές για τη ζωή της; «Θα πω μόνο ότι αγαπώ πάρα πολύ το τσιφτετέλι, είναι ένας ρυθμός που λατρεύω».
Αυτή είναι η αινιγματική πλευρά της Ελευθερίας Αρβανιτάκη. Σου δίνει μερικές φορές την εντύπωση ότι στον δημόσιο λόγο της σταματάει ένα βήμα πριν από την ατάκα που θα μπορούσε να βγάλει «είδηση», όπως θα λέγαμε στη δημοσιογραφία. Αν κλείσεις το κασετοφωνάκι, θα μιλήσει με ενθουσιασμό για οτιδήποτε, αφού πρώτα σε ξορκίσει να μείνει μεταξύ σας - μια μη χρησιμοποιήσιμη «είδηση» δηλαδή. Σε πρώτη ανάγνωση αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να το ερμηνεύσεις ως αλλεργία στο «εκτίθεσθαι», ως φόβο μήπως φανεί υπερφίαλη ή στομφώδης, ως έλλειψη αυθορμητισμού. Η off the record συμπεριφορά της, ωστόσο, άλλο υποδεικνύει: η δική μου εντύπωση είναι πως η Ελευθερία Αρβανιτάκη προσπαθεί με κόπο να συνδυάσει τις υποχρεώσεις μιας σταρ του τραγουδιού με την κανονικότητα που πρέπει κάπως να διέπει τη ζωή μιας γυναίκας που είναι μητέρα. Οσοι τη γνωρίζουν από μικρή θα μπορούν να μας λύσουν την απορία αν αυτή η επιμονή της να κρατάει χαμηλούς τόνους αποτελούσε ανέκαθεν εγγενές χαρακτηριστικό της ή αν πρόκειται για επίκτητο γνώρισμα.
Οι θαυμαστές της, βέβαια, ειδικά οι 35άρηδες που έχουν κυριολεκτικά μεγαλώσει με τα τραγούδια της, εκείνοι που χορεύουν όρθιοι στα προγράμματά της και δεν κάνουν ρεζερβέ τους καναπέδες μπροστά στη σκηνή, ποσώς ενδιαφέρονται για τέτοιες λεπτομέρειες. Θα χαρούν να μάθουν ότι η Αρβανιτάκη έχει αδυναμία σε όσους κάθονται στο μπαρ και στον εξώστη. Αδυναμία έχει και στην Αλκηστη Πρωτοψάλτη. «Είναι πολύ ευτυχής συγκυρία η συνάντησή μας ξανά, έπειτα από τόσα χρόνια. Η λαμπρότητα και η απόφαση της ερμηνείας της Αλκηστης συχνά με συναρπάζουν. Εχουμε αλλάξει, όμως, πολύ από την πρώτη συνεργασία στη "Λεωφόρο", τόσο που είναι σαν να γνωρίζουμε από την αρχή η μία την άλλη».
Ικαριώτικο DNA
Με αφορμή το ταξίδι στη Νέα Υόρκη, μιλάμε για τα ταξίδια εν γένει. «Δεν έχω κάνει τα ταξίδια που θα ήθελα», λέει, «δεν έχω προλάβει γιατί δουλεύω πάρα πολύ και λέγοντας δουλειά δεν εννοώ μόνο το τραγούδι, δουλειά χρειάζεται και η οικογένειά μου, δουλειά το σπίτι και οι φίλοι μου». Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο αντιδρά όταν της λέω ότι το καλοκαίρι πήγα στο νησί της, την Ικαρία, δείχνει πως, ό,τι και να λέει, ένας θα είναι για εκείνη ο απόλυτος προορισμός: το νησί στο οποίο η αγνή χαρά της ζωής και ένας κυκλωτικός χορός τούς εξισώνει όλους, τον μεγαλογιατρό και τον λιμενεργάτη, τη διάσημη τραγουδίστρια και την άφραγκη φοιτήτρια: «Εχω μια υπέροχη ανάμνηση από την Ικαρία.
Πριν από χρόνια, έγκυος, 8.00 η ώρα το πρωί, σε ένα πανηγύρι, δεν θυμάμαι σε ποιο χωριό. Η πρόεδρος του χωριού με κυνηγάει με ένα ποτήρι κατσικίσιο γάλα, το οποίο ήθελε να πιω οπωσδήποτε. Εμένα δεν μου αρέσει καθόλου η μυρωδιά του, αλλά της το έκανα το χατίρι. Η μπάντα αρχίζει να παίζει ένα βαλς και το χορεύω με παρτενέρ έναν παππού 92 ετών. Τα βαλς που παρεμβάλλονται συνήθως στον Ικαριώτικο χρησίμευαν παλαιότερα για να διευκολύνεται το φλερτ, ξέρετε. Δεν προλάβαμε να τελειώσουμε το βαλσάκι και η ορχήστρα το ξαναγύρισε στον Ικαριώτικο. Ακόμη και με τον πρωινό ήλιο όλοι σηκώθηκαν για να χορέψουν. Είναι μαγικό αυτό. Εχω πάει και σε διήμερο πανηγύρι και έχω φύγει χωρίς παπούτσια. Διαλύθηκαν. Εκεί δεν φεύγεις, κοιμάσαι για λίγο σε κανέναν πάγκο, ίσα ίσα να ξεκουραστείς, και συνεχίζεις μέχρι να τελειώσει το γλέντι».
*Η Ελευθερία Αρβανιτάκη εμφανίζεται στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης (Stern Auditorium / Perelman Stage), την 1η Φεβρουαρίου, στις 20.00.
**Οι εμφανίσεις στο Διογένης Studio με την Αλκηστη Πρωτοψάλτη συνεχίζονται και τον Φεβρουάριο.
***Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2014
